مبانی اقتصادی مالیات چیست؟

همان طور که در فصل قبل اشاره شد فرآیند وضع و وصول مالیات شامل سه - مرحله تعیین پایه و نرخ اعمال نرخ در پایه و در پایان وصول مالیات می.شود تعیین نرخ و پایه مالیات از اصول و ضوابطی تبعیت می کنند که موضوع بحث علم اقتصادند و به آنها تئوریهای مالیاتی نیز می گویند. درک بهتر و شناخت بیشتر این اصول و مبانی نیازمند آگاهی از مکاتب اقتصادی است.

مکاتب اقتصادی

تاریخ عقاید اقتصادی در یک تقسیم بندی ساده و کلی به شش دوره زیر تقسیم می‌شود:

1. دوران باستان
2. دوران قرون وسطی
3. دوران مرکانتلیسم یا سوداگران
4. دوران فیزیوکرات ها یا طبیعیون یا ارضیون
5. دوران کلاسیک ها یا موسسین علم اقتصاد
6. دوران معاصر

دوران باستان

در دوران باستان عمده هزینه های حکومت ها از درآمد اراضی متعلق به پادشاهان تامین میشد با این حال در آثار فلاسفه قدیم نظیر افلاطون و ارسطو مطالبی در مورد خرج و دخل دولت دیده می شود. در آن زمان مخارج حکومت آتن علاوه بر درآمد املاک شاه از حقوق و عوارض گمرکی که معمولاً خارجیها می پرداختند و مبالغی که از طرف حکومت های تحت الحمایه برای کمک سیاسی به آتن تأدیه می کردند، بـه همراه درآمد حاصل از انحصارات دولتی نظیر استخراج معادن و جرایم محکومین و مجرمین تأمین میشد و به ندرت اتباع شهر آتن مالیات می پرداختند اولین کتاب مربوط به مالیات نیز در این دوره توسط «گزنفن از شاگردان سقراط و سرداران یونان با عنوان طرق و وسایل افزایش درآمدهای شهر آتن نگاشته شده است.
پس از آن در روم قوانین و اداراتی برای اداره کردن امپراتوری وسیع روم ایجاد گردید. در آن زمان نیز عواید امپراتوری روم بیشتر از طریق فتوحات و باج هایی که از ممالک تحت الحمایه تحصیل میشد تأمین میگشت.

دوران قرون وسطی

دوران قرون وسطی در قرون وسطی سازمان حکومتها ملوک الطوایفی بود. مردم در جوامع کوچک گرد رهبر مذهبی یا غیر آن جمع شده بودند. اقتصاد آنها تحت تأثیر اصول اخلاقی و رهنمودهای کلیسا قرار داشت ثروت اندوزی تقبیح میشد و بازرگانی و جهه مناسبی نداشت. داد و ستد کالاها به صورت تهاتری انجام میگرفت در این دوران نیز مالیه عمومی منطبق با مالیه پادشاهان بود و اهمیت چندانی نداشت مالیات ها نیز عموماً به صورت جنسی و عمدتاً از خارجیهایی که به محدوده آنان وارد یا از آن گذر می کردند دریافت میشد. بنابراین در این دوران پیشرفتی در علم مالیه حاصل نگردید.

دوران مرکانتلیسم یا سوداگران

برخی از محققین، سوداگران را به لحاظ عدم انسجام فکری میان صاحب نظران این عصر به عنوان یک مکتب اقتصادی تلقی نمی کنند اما تمامی آنها بررسی این دوره را به لحاظ اثراتی که در شکل گیری مبانی اقتصادی داشته اند از نظر دور نمی سازند. مرکانتلیسم از قرن نهم به بعد از میان تحولات وسیع و متنوعی از قبیل گسترش راهها و جوامع جنگهای صلیبی اکتشافات جغرافیایی نظیر کشف قاره آمریکا دست یابی به هند از راه دریا و اختراع ماشین چاپ که موجب تحولات فکری و سیاسی در جوامع شدند سر برآورد نتیجه این تحولات فکری و سیاسی افزایش کرامت انسان کاهش قدرت کلیسا افزایش میل و حسن زراندوزی رونق و اهمیت ،تجارت سقوط حکومتهای ملوک الطوایفی و روی کار آمدن دولتهایی مدرن بود.
شکل گیری دولتهای جدید و رقابت میان آنان حفظ و تقویت آنها را برای مردم ضروری می کرد. بر این اساس متفکرین و سیاست مداران مرکانتلیسم به تحکیم دولت بر مبنای دو اصل زیر می پرداختند:

1. ثروت قابل دسترسی میزان معینی بیش نیست هرچه دولت و ملتی به ثروت خود بیفزاید خواه ناخواه از دارایی و ثروت ملتها و دولتهای دیگر کاسته خواهد شد.
2. افزایش ثروت از طریق ذخیره هر چه بیشتر پول یعنی فلزات گرانبها است. برای این گروه اندوختن زر و سیم هدف اصلی و اساسی فعالیت اقتصادی بود به عبارت دیگر آنان میان ماهیت و طبیعت اداره منزل و ثروت شخصی و خانوادگی و اصول اقتصاد ملی و اداره ثروت یک کشور تفاوتی قایل نبودند.

برای دسترسی به اهداف فوق مثبت بودن تراز تجاری در سرلوحه کار سوداگران بود. برای این منظور باید بازارهای مصرف تولیدات داخلی حفظ و گسترش می یافت این امر نیز مستلزم کنترل و در صورت امکان کاهش قیمت ها بود. از یک طرف کنترل قیمتها مستلزم ثابت ماندن حقوق و ثبات حقوق را نیازمند ثبات قیمت فرآورده های کشاورزی به عنوان مایحتاج اصلی و عمده کارگران میدانستند از طرف دیگر با در نظر گرفتن ارزش بیشتر و حجم کمتر کالاهای صنعتی نسبت به محصولات کشاورزی گسترش صنعت در دستور کار آنها بود.
به همین دلیل از فرآورده های کشاورزی مالیات دریافت نمی شد و مبادلات و قیمت این محصولات کاملاً تحت کنترل قرار داشت. در مقابل مالیات و حقوق گمرکی با هدف افزایش ،تولید کاهش مصرف و گسترش صادرات کالاهای صنعتی وضع می.گردید به این ترتیب اولین بار از مالیات به منظور کسب هدف دیگری غیر از کسب درآمد استفاده شد. در این دوره کتب و رسالاتی که صرفاً جنبه مالیاتی داشته باشد نیز نوشته شده است. از می توان به کتاب سرویلیام پتی با عنوان «رساله در باب مالیات ها و عوارض» اشاره نمود در این کتاب مؤلف تصریح کرده، درآمد حکومت باید از طریق مالیاتها اعم از مستقیم و غیر مستقیم تأمین شود نه از طریق درآمد املاک دولتی. با وجود اختلاف نظرهایی که تحت تأثیر عقاید قرون وسطایی میان متفکرین این عصر درباره مالیات مشاهده می شود، همگی آنها در مورد تأمین عمده هزینه های دولت از طریق حقوق گمرکی اتفاق نظر داشتند. 

دورۀ فیزیوکرات ها یا طبیعیون یا ارضیون

أمین تراز بازرگانی مثبت که مبنای عقیده سوداگران را تشکیل میداد و سیاستهایی که برای نیل به آن وضع شد، موجب بروز مشکلاتی گردید زیرا همه دولت های در این جهت تلاش میکردند نتیجه این تلاشها چیزی نبود جز:

• بی حاصلی این تلاشها یا جنگ میان دولتها و ملتها رونق قاچاق در مستعمرات
• شورش مهاجرین مستعمرات علیه میهن خود
• فقر کشاورزان تحت تأثیر کنترل شدید قیمت و مبادله محصولات کشاورزی
• مفاسد و معایب بخش صنعت به دلیل وضع مقررات حمایتی برای آنها

وضعیت بالا سبب از میان رفتن سوداگران و ظهور فیزیوکرات ها یا طبیعیون شد. آنها معتقد بودند زندگی اجتماعی بر نفع شخصی استوار است، به همین دلیل اقتصاد را بر خلاف صاحب نظران قرون وسطایی از اخلاق و برعکس سوداگران از سیاست جدا میدانستند. بنابراین مبنای عقاید
اقتصادی و اجتماعی آنها بر دو اصل زیر استوار بود:
اول اینکه در جوامع بشری یک نظم طبیعی وجود دارد. دوم اینکه این نظم بهترین نظام ممکن برای جوامع است.
به شرح فوق فیزیوکراتها اقتصاد را جزئی از مسائل طبیعی و تابع قوانین آن میدانستند به این ترتیب علم اقتصاد را بنیان نهادند.

به عقیده آنها تنها زمین قادر به ایجاد محصول خالص است و هر مالیاتی خواه ناخواه بر آن تحمیل خواهد شد ولو آنکه توسط غیر کشاورزان پرداخت شود به همین دلیل منطقی میدانستند مالیات فقط از کشاورزان دریافت شود و دولت در تجارت و صنعت دخالت نکند. بدین جهت با تأمین درآمد دولت از طریق حقوق گمرکی و تجارت خارجی که اساس عقیده مکتب مالی سوداگران بود مخالفت میکردند.

دوران کلاسیک ها

 دوران کلاسیکها عقاید فیزیوکراتها که در اثر وخامت وضعیت کشاورزان در اثر سیاستهای اقتصادی سوداگران شکل گرفته بود موجب آنها شد. این موضوع به همراه انقلاب صنعتی و پیامدهای ناشی از آن در زمینههای مختلف از جمله ،صنعت تولید و بهره وری سبب تأسیس علم اقتصاد توسط سه نفر از دانشمندان قرن نوزدهم به نام- های آدام اسمیت، ریکاردو" و "رابرت" مالتوس" گردید. در میان آنها آدام اسمیت" که به پدر علم اقتصاد معروف اسـت بـا تـألیف کتاب ثروت ملل" در سال ۱۷۷۶ پیش قدم است اصول اقتصادی آنها عبارت بود از اینکه:

1. مالیات باید به طور مستقیم از ارزش اراضی و مستغلات وصول شود.
2. مالیات های غیر مستقیم و حقوق و عوارض گمرکی به حداقل تقلیل یابد.
3. دولت از مداخله در امور اقتصادی خودداری کند.

بنابراین آنها مخالف به کار بردن مالیاتها برای رسیدن به اهداف اقتصادی و اجتماعی بودند.

دوران معاصر

دوره حاضر به دو بخش کلی قبل و بعد از جنگ جهانی تقسیم می گردد.

الف) قبل از جنگ جهانی دوم در اثر اجرای عقاید و سیاستهای اقتصادی کلاسیکها و در پرتو تحولات و گسترش امکانات تکنولوژیکی و فاصله طبقات اجتماعی به شدت و سرعت افزایش یافت به طوری که از دل آن اول "سوسیالیسم" اقتصادی و سپس کمونیسم" خارج شد. به این ترتیب در بخش نخست قرن نوزدهم لیبرالیسم" و "کمونیسم" با یکدیگر در عرصه جهانی حضور داشتند.

ب) با آغاز جنگ خانمان برانداز جهانی دوم و بحران اقتصادی بزرگ آمریکا در سال ۱۹۲۹ آخرین ضربه بر پیکر لیبرالیسم وارد و در اثر عقاید کینز و اثبات ضرورت دخالت دولت در اقتصاد به همراه تعریف وظایف اجتماعی برای آنها تقریباً تمامی دولتها به سیاست اقتصاد ارشادی روی آوردند.

یکی از کاربردی ترین خدمات ارائه شده توسط شرکت های حسابداری، خدمات مالیاتی است.

برای معرفی بهترین شرکت حسابداری اینجا کلیک کنید.